Introduction
These tests comprise stories that are purely for translation; it is this feature that makes these tests more demanding than the core ones. Accidence, syntax and defined vocabulary are the same as for the core tests. The storylines are also similar to those of the previous section. There is usually a slight gradient of difficulty, with harder linguistic elements tending to appear later in the stories. Students should aim for good English, without departing from a fairly literal rendering.
The mark schemes generally award two marks to each inflected Latin word, of which one is for the meaning and one is for the ending. Students should be reminded, therefore, that leaving blank spaces for unknown words is doubly costly; by guessing intelligently they can often earn one of the two available marks for each word. The commonest errors in translation at this level are wrong tenses of verbs and confusion between singular and plural nouns. Students should be advised, therefore, to double-check all such words at the end, to ensure consistency of sense.
1 Caelius has a misunderstanding with his son.
Caelius hortum circumspectavit; filium quaerebat. filius erat Quartus. Caelius Quartum conspicere non poterat. iratus erat, quod filium ad tabernam mittere volebat, nam omnes servi cum uxore iam exierant; itaque nemo alius erat qui ad tabernam ire poterat. Caelius ipse in domo manebat, amicum exspectans. Caelius amico vinum dare volebat, sed erat in domo nullum vinum. necesse erat Quarto vinum ferre.
‘Quarte!’ clamavit Caelius, ‘ubi es? statim huc veni!’ filius non respondit. Caelius etiam iratior erat. deinde amicus advenit. amicus, simulac Caelium salutavit, ‘filium tuum,’ inquit, ‘in via ambulantem vidi.’
‘quid?’ Caelius dixit; ‘puer pessimus est. in domo esse debet.’
Caelius, postquam e domo festinavit, filium conspexit.
‘Quarte,’ clamavit, ‘in domum celeriter redi! te punire volo, quod ad tabernam ire non poteras. ubi tu eras?’
‘sed pater,’ respondit puer, ‘mater me ad tabernam misit. ecce vinum quod mater rogavit.’
pater erat attonitus.
Names
|
Caelius, -i m. |
Caelius |
|
Quartus, -i m. |
Quartus |
Words
|
circumspecto, -are, -avi |
I look round |
|
nemo, nullius |
no one |
|
ipse, -a, -um |
himself |
|
vinum, -i n. |
wine |
|
necesse |
necessary |
|
huc |
over here |
|
tuus, -a, -um |
your |
|
pessimus, -a, -um |
very bad |
|
punio, -ire |
I punish |
|
ecce |
here is |
|
attonitus, -a, -um |
astonished |
2 Septimus learns how his family came to be living in Britain.
olim Septimus patri dixit: ‘cur nos in Britannia habitamus? nos sumus Romani.’
pater risit. ‘difficile est mihi omnia narrare,’ respondit. ‘ubi ego eram puer, in urbe Roma cum matre et patre habitabam. pater meus erat legatus. postquam Boudica multos Romanos hic necavit, princeps novam legionem in Britanniam misit. pater meus illam legionem per paucos annos ducebat. mater mea et ego ad hanc urbem cum patre venimus. tum, quod prope urbem erat castellum, nos in praetorio habitabamus. cotidie ego milites videbam. ubi pater in Italiam rediit, ego nomen dedi. in Britannia manere volebam, quod omnes amici hic erant. legio mea hic erat in urbe.’
Septimus, ubi hoc audivit, attonitus erat. ‘num,’ inquit, ‘tu miles eras? id nesciebam.’
‘ita vero,’ respondit pater. ‘deinde, ubi ex exercitu discessi, matrem tuam conspexi. post duos annos, tu apparuisti.’
Names
|
Septimus, -i m. |
Septimus |
|
Britannia, -ae f. |
Britain |
|
Romanus, -a, -um |
Roman |
|
Roma, -ae f. |
Rome |
|
Boudica, -ae f. |
Boudica (a British queen) |
|
Italia, -ae f. |
Italy |
Words
|
legatus, i m. |
commander (of a legion) |
|
hic |
here |
|
princeps, -ipis m. |
emperor |
|
legio, -onis f. |
legion |
|
annus, -i m. |
year |
|
castellum, -i n. |
fort |
|
praetorium, -i n. |
commanding officer’s house |
|
cotidie |
every day |
|
miles, -itis m. |
soldier |
|
nomen do, dare, dedi |
I join the army |
|
attonitus, -a, -um |
astonished |
|
nescio, -ire |
I do not know |
|
ita vero |
yes |
|
exercitus, -us m. (abl. -u) |
army |
|
post + acc. |
after |
|
appareo, -ere, -ui |
I appear |
3 A powerful visitor persuades Flavius to sell a shop.
Flavius in atrio stabat. subito servus in atrium cucurrit.
‘domine! domine!’ clamavit servus.
‘quid est?’
‘homo ad ianuam stat. homo aliquid tibi dicere vult.’
‘quis est ille homo?’
‘senator est. nomen est Scipio.’
Flavius anxius erat; nam nullus senator ad domum antea venerat; Scipio erat etiam vir notissimus. postquam servus senatorem in atrium duxit, Flavius servum ei vinum ferre iussit.
‘salve, senator,’ inquit. ‘quid vis?’
‘nonne tu multas tabernas habes?’
‘ita vero,’ respondit Flavius, qui decem tabernas habebat.
‘unam emere volo. quantum pecuniae cupis?’
Flavius, quod tabernam vendere nolebat, plus pecuniae quam iustum erat rogavit. Scipio pretium statim accepit et discessit laetus. Flavius in atrio sedebat ridens, quod tantum pecuniae acceperat.
post paucos dies tamen Flavius rem intellexit: illa taberna, quam senatori vendiderat, multum aurum celatum habebat. hoc aurum per multos annos in terra sub taberna iacuerat. Scipio solus de auro sciverat.
Names
|
Flavius, -i m. |
Flavius |
|
Scipio, -onis m. |
Scipio |
Words
|
atrium, -i n. |
main room |
|
aliquid |
something |
|
senator, -oris m. |
senator |
|
nomen, -inis n. |
name |
|
anxius, -a, -um |
anxious |
|
antea |
previously |
|
notus, -a, -um |
well-known |
|
vinum, -i n. |
wine |
|
iubeo, -ere, iussi |
I order |
|
salve |
hello |
|
ita vero |
yes |
|
emo, -ere |
I buy |
|
quantum + gen. |
how much |
|
cupio, -ere |
I want |
|
vendo, -ere, -didi |
I sell |
|
iustus, -a, -um |
reasonable |
|
pretium, -i n. |
price |
|
tantum + gen. |
so much |
|
post + acc. |
after |
|
dies, -ei m. |
day |
|
res, rei f. |
the truth |
|
aurum, -i n. |
gold |
|
celatus, -a, -um |
hidden |
|
annus, -i m. |
year |
|
sub + abl. |
underneath |
|
iaceo, -ere, -ui |
I lie |
|
scio, -ire, -ivi |
I know |
4 Lucius benefits from his friend’s misfortune.
Lucius et Sextus erant amici. Lucius Sextum videre volebat. itaque Lucius ad Sextum servum misit. servus, ‘dominus meus,’ inquit, ‘est anxius. tibi aliquid dare vult. statim ad forum ire debes.’ itaque Lucius ad forum festinavit, et iam amicum quaerebat. tandem eum conspexit, vultum celantem.
‘cur tu vultum celas?’ Lucius rogavit.
‘quod tres homines me petunt. me necare volunt,’ respondit amicus.
‘quid tu fecisti?’
‘tabernam intravi, quod novam togam emere volebam. subito tres homines irruperunt, gladios tenentes. tabernarium omnem pecuniam tradere iusserunt. deinde clamaverunt: “nunc nobis statuam auream da.” tabernarius, qui parere nolebat, ad ianuam tabernae cucurrit, sed homines eum crudeliter necaverunt. deinde statuam quaerebant. ubi homines me ad terram deiecerunt, perterritus eram. tum statuam conspexi; eam rapui et fugi. homines me viderunt et oppugnaverunt, sed me non ceperunt. iam me petunt. ecce statua. ego eam retinere nolo.’
Lucius, qui statuam pulchriorem numquam viderat, laetissimus erat.
Names
|
Lucius, -i m. |
Lucius |
|
Sextus, -i m. |
Sextus |
Words
|
anxius, -a, -um |
anxious |
|
aliquid |
something |
|
forum, -i n. |
forum, market place |
|
vultus, -us m. |
face |
|
celo, -are |
I hide |
|
toga, -ae f. |
toga |
|
emo, -ere |
I buy |
|
irrumpo, -ere, -rupi |
I burst in |
|
gladius, -i m. |
sword |
|
tabernarius, -i m. |
shopkeeper |
|
iubeo, -ere, iussi |
I order |
|
statua, -ae f. |
statue |
|
aureus, -a, -um |
made of gold |
|
pareo, -ere |
I obey |
|
deicio, -ere, -ieci |
I knock down |
|
rapio, -ere, -ui |
I grab |
|
oppugno, -are, -avi |
I attack |
|
ecce |
here is |
|
retineo, -ere |
I keep |
5a A thief plans to steal a statue from a temple.
prope mediam urbem erat templum Iovis. hoc templum erat antiquissimum et pulcherrimum. multi homines ex aliis partibus Italiae ad urbem veniebant, quod templum videre volebant. sacerdos, qui in templo laborabat, erat senex. hic vir saepe hospites in templum ducebat et monstrabat ingentem statuam dei, quae in medio templo stabat. statua erat aurea eburneaque. omnes, ubi statuam spectabant, formam artemque eius laudabant.
unus vir tamen aurum, non artem, amabat; hic vir erat fur. simulac statuam conspexit, eam surripere constituit. tres amicos habebat, qui fures quoque erant.
‘cras,’ inquit primus fur, ‘mecum ad templum Iovis venite. plaustrum habere debemus; statuam dei in plaustrum ponere possumus.’
postridie quattuor homines per vias silentes urbis festinaverunt. media nox erat. nemo eos conspexit templum intrantes. fures erant laetissimi, ubi, faces tenentes, statuae appropinquaverunt.
Names
|
Iuppiter, Iovis, m. |
Jupiter |
Words
|
templum, -i n. |
temple |
|
antiquus, -a, -um |
ancient |
|
pars, -tis f. |
part |
|
sacerdos, -otis m. |
priest |
|
hospes, -itis m. |
visitor |
|
monstro, -are |
I show |
|
statua, -ae f. |
statue |
|
aureus, -a, -um |
made of gold |
|
eburneus, -a, -um |
made of ivory |
|
forma, -ae f. |
beauty |
|
ars, artis f. |
artistry |
|
aurum, -i n. |
gold |
|
fur, furis m. |
thief |
|
surripio, -ere |
I steal |
|
constituo, -ere, -ui |
I decide |
|
cras |
tomorrow |
|
plaustrum, -i n. |
cart |
|
postridie |
on the next day |
|
silens, -ntis |
silent |
|
nox, noctis f. |
night |
|
nemo, nullius |
nobody |
|
fax, facis f. |
torch |
5b The statue is saved at the last moment.
olim fur cum tribus amicis statuam dei surripere constituerat. iam in templo prope statuam stabant.
‘quomodo statuam movere possumus?’ rogavit unus ex amicis. ‘statua est ingens.’
‘sane difficile est,’ respondit fur. ‘sed bracchia et caput et crura divellere possumus. malleos habeo.’
fur amicis malleos tradidit. ubi unus amicus statuam tutudit, strepitus ingentissimus erat. homines perterriti erant.
‘id facere non possumus,’ inquit fur. ‘periculosum est. statuam trudere debemus.’
quamquam fures cum omnibus viribus statuam truserunt, eam movere non potuerunt. subito vocem terribilem audiverunt:
‘quid vos facitis, scelesti? cur statuam meam delere vultis? ego iam vobis mortem paro.’
fures e templo fugerunt perterriti. simulac fures discesserunt, sacerdos, qui in alia parte templi steterat, statuae appropinquavit.
‘servus fidelis tibi sum, domine,’ dixit sacerdos. ‘quamquam sum senex, vox mea viridis est.’
Words
|
fur, furis m. |
thief |
|
statua, -ae f. |
statue |
|
surripio, -ere |
I steal |
|
constituo, -ere, -i |
I decide |
|
templum, -i n. |
temple |
|
quomodo? |
how? |
|
moveo, -ere |
I move |
|
sane |
certainly |
|
bracchium, -i n. |
arm |
|
crus, cruris n. |
leg |
|
divello, -ere |
I break off |
|
malleus, -i m. |
hammer |
|
tundo, -ere, tutudi |
I strike |
|
strepitus, -us m. |
clang, noise |
|
periculosus, -a, -um |
dangerous |
|
trudo, -ere, trusi |
I push |
|
vires, -ium f.pl. |
strength |
|
terribilis, -is, -e |
terrible |
|
scelestus, -a, -um |
wicked |
|
deleo, -ere |
I destroy |
|
sacerdos, -otis m. |
priest |
|
pars, -tis f. |
part |
|
fidelis, -is, -e |
faithful |
|
viridis, -is, -e |
youthful |
6 Ambiorix finds husbands for his daughters.
Ambiorix duas filias habebat, Iuliam et Corneliam. Ambiorix puellis maritos legere volebat. puellae tamen maritos habere nolebant, quod viros timebant. Ambiorix, quamquam timorem filiarum intellegebat, amicos ad cenam invitavit. postquam cibum consumpserunt, Ambiorix, ‘amici,’ inquit, ‘ego maritos filiabus meis quaero. vos filios habetis. quisquis maximam dotem mihi promittit, uxorem legere potest.’
primo amici nihil dixerunt; deinde unus, ‘sed vir Romanus,’ inquit, ‘dotem patri puellae non dat; pater puellae marito dotem dat.’
‘verum est,’ respondit Ambiorix. ‘sed ego Germanus sum; in Germania viri uxores emunt. filiae meae pulcherrimae sunt; itaque aequum est eas vendere. quis mihi aurum promittere vult?’
tandem alius amicus, ‘ego,’ inquit, ‘filium non habeo, sed uxor mea iam mortua est. novam uxorem quaero. Iulia mihi placet. paratus sum tibi dotem ingentem dare. placetne tibi?’
‘mihi placet,’ respondit Ambiorix, ‘sed quid de Cornelia? nonne illa quoque pulchra est?’
mox alius amicus filium proposuit. Ambiorix laetus consensit.
Names
|
Ambiorix, -igis m. |
Ambiorix |
|
Iulia, -ae f. |
Julia |
|
Cornelia, -ae f. |
Cornelia |
|
Romanus, -a, -um |
Roman |
|
Germanus, -i m. |
German |
|
Germania, -ae f. |
Germany |
Words
|
timor, -oris m. |
fear |
|
invito, -are, -avi |
I invite |
|
quisquis |
whoever |
|
dos, -tis f. |
dowry (marriage gift) |
|
promitto, -ere |
I promise |
|
primo |
at first |
|
verus, -a, -um |
true |
|
emo, -ere |
I buy |
|
aequus, -a, -um |
reasonable |
|
vendo, -ere |
I sell |
|
aurum, -i n. |
gold |
|
mortuus, -a, -um |
dead |
|
placeo, -ere + dat. |
I please |
|
paratus, -a, -um |
ready |
|
propono, -ere, -posui |
I put forward |
|
consentio, -ire, -sensi |
I agree |
7 Rufina does not appreciate her husband’s choice of a new slave.
Appius et Rufina in magna domo habitabant, sed paucos servos habebant. saepe necesse erat Rufinae cenam parare et ad tabernas ire, quod omnes servi alia faciebant. tandem Rufina irata marito dixit: ‘cur tu alium servum non emis? ego amicas visitare volo, non in domo laborare. non sum ancilla.’
Appius, quamquam pecuniam impendere nolebat, consensit, quod uxorem amabat. itaque, ubi venalicius ad urbem venit, Appius ad eum festinavit. venalicius multos servos multasque ancillas habebat. Appius omnes inspexit. quamquam Rufina servum fortem emere voluerat, Appius ancillam pulcherrimam conspexit.
‘hanc puellam emere volo,’ venalicio dixit.
venalicius laetus erat, quod multam pecuniam accepit. Appius quoque laetissimus erat, quod puellam pulchriorem numquam viderat. Rufina tamen non erat laeta, quod e domo discedere non audebat: nam maritum cum ancilla in domo relinquere nolebat.
Names
|
Appius, -i m. |
Appius |
|
Rufina, -ae f. |
Rufina |
Words
|
necesse |
necessary |
|
emo, -ere |
I buy |
|
amica, -ae f. |
(female) friend |
|
visito, -are |
I visit |
|
impendo, -ere |
I spend |
|
consentio, -ire, -sensi |
I agree |
|
venalicius, -i m. |
slave-dealer |
|
inspicio, -ere, -spexi |
I inspect |
|
audeo, -ere |
I dare |
|
relinquo, -ere |
I leave |
8a Domitius saves a young man’s life.
Domitius erat nuntius. Domitius semper diligenter laborabat. longa itinera faciebat, epistulas portans, quas imperator scripserat. interdiu equitabat, noctu in mansionibus dormiebat; ita epistulae ad homines, qui eas exspectabant, semper celeriter adveniebant.
olim iter longissimum faciebat, nam imperator eum cum epistulis ad principes Gallorum miserat. magna pars itineris per silvas iacebat. nullus alius erat in via. subito Domitius clamores audivit. vox hominis clamabat: ‘me adiuva! me adiuva!’ Domitius de equo statim desiluit et per arbores cucurrit. mox iuvenem conspexit, ad arborem ligatum. iuvenis perterritus et debilis erat, nam diu ibi fuerat. Domitius eum celeriter liberavit et ei aquam cibumque dedit. iuvenis, simulac vires recepit, rem narravit.
‘ubi,’ inquit iuvenis, ‘ego per has silvas equitabam, subito quattuor latrones me oppugnaverunt. postquam me superaverunt et ad arborem ligaverunt, equum et omnem pecuniam abstulerunt. felix sum quod me non necaverunt. etiam felicior sum, quod tu me nunc liberavisti.’
Names
|
Domitius, -i m. |
Domitius |
|
Galli, -orum m.pl. |
the Gauls |
Words
|
nuntius, -i m. |
messenger |
|
diligenter |
carefully, hard |
|
longus, -a, -um |
long |
|
imperator, -oris m. |
emperor |
|
interdiu |
by day |
|
equito, -are |
I ride (a horse) |
|
noctu |
at night |
|
mansio, -onis f. |
roadside inn |
|
princeps, -ipis m. |
chieftain |
|
silva, -ae f. |
wood |
|
iaceo, -ere |
I lie |
|
clamor, -oris m. |
shout |
|
adiuvo, -are |
I help |
|
equus, -i m. |
horse |
|
desilo, -ire, -silui |
I jump down |
|
arbor, -oris f. |
tree |
|
ligatus, -a, -um |
tied |
|
debilis, -is, -e |
weak |
|
ibi |
there |
|
vires, -ium f.pl. |
strength |
|
recipio, -ere, -cepi |
I recover |
|
res, rei f. |
story |
|
latro, -onis m. |
robber |
|
oppugno, -are, -avi |
I attack |
|
ligo, -are, avi |
I tie |
|
aufero, -re, abstuli |
I steal |
|
felix, -icis |
lucky |
8b Domitius and the young man recover their stolen property.
Domitius per silvas iter faciebat. Domitius, ubi iuvenem invenit, quem latrones ad arborem ligaverant, eum liberavit. postquam Domitius iuveni cibum aquamque dedit, ad viam redierunt. equum tamen Domitii conspicere non potuerunt. Domitius iratus erat, quod equus epistulas imperatoris portabat.
difficile quoque erat iuveni ambulare, quod debilis erat. iuvenis et Domitius prope viam sedebant, consilium quaerentes.
‘quid facere debemus?’ Domitius rogavit. ‘per tantas silvas ambulare non possumus.’
‘ubi iter heri faciebam,’ respondit iuvenis, ‘ad vicum veni. ille vicus prope est. fortasse aliquis nos adiuvare potest.’
itaque duo viri per tres horas ambulaverunt. ubi vico appropinquaverunt, iuvenis subito dixit: ‘hominem, qui me ad arborem ligavit, domum intrantem conspicio.’ Domitius iuvenem e via in silvas statim traxit. ibi manebant. simulac nox fuit, in domum irruperunt et latronem superaverunt. deinde omnia, quae latrones abstulerant, receperunt.
Names
|
Domitius, -i m. |
Domitius |
Words
|
silva, -ae f. |
wood |
|
invenio, -ire, -veni |
I find |
|
latro, -onis m. |
robber |
|
arbor, -oris f. |
tree |
|
ligo, -are, -avi |
I tie |
|
equus, -i m. |
horse |
|
imperator, -oris m. |
emperor |
|
debilis, -is, -e |
weak |
|
consilium, -i n. |
plan |
|
tantus, -a, -um |
such great |
|
vicus, -i m. |
village |
|
fortasse |
perhaps |
|
aliquis |
somebody |
|
adiuvo, -are |
I help |
|
hora, -ae f. |
hour |
|
ibi |
there |
|
nox, noctis f. |
night |
|
irrumpo, -ere, -rupi |
I burst in |
|
aufero, -re, abstuli |
I steal |
|
recipio, -ere, -cepi |
I get back |